babcia weatherwax babcia weatherwax
2227
BLOG

Wieczór operowy XIII - barok

babcia weatherwax babcia weatherwax Kultura Obserwuj notkę 32

Dziś opera uchodzi za sztukę z lamusa. Powędrujmy do czasów, kiedy było inaczej, kiedy była to sztuka młoda i obdarzona wielką przyszłością. Pierwsze opery to schyłek renesansu. Za twórcę gatunku uchodzi Jacopo Peri, który około 1597 roku stworzył zaginione dzieło pt. „Dafne”, a trzy lata później pierwszą operę, która przetrwała do naszych czasów – „Eurydykę” („Euridice”).

Już kilka lat później, w 1607 roku, powstaje „Orfeusz” („L’Orfeo”), pierwsza opera pierwszego wielkiego kompozytora tego gatunku – Claudio Monteverdiego. W ostatniej notce zamieściłam jej prolog. Monteverdi, w którego muzyce słychać przejście od renesansu i baroku, napisał kilkanaście oper, ale do dzisiejszych czasów w całości przetrwały tylko trzy – pierwsza i dwie ostatnie, dojrzałe arcydzieła: „Powrót Ulissesa” i „Koronacja Poppei”.

Libretta oper z tamtych czasów niemal zawsze były oparte na mitologii lub historii antycznej. „Powrót Ulissesa” to naturalnie adaptacja zakończenia „Odysei”. Ulisses, po dziesięciu latach wojny trojańskiej i kolejnych dziesięciu latach tułaczki budzi się na nieznanym brzegu. Przywieźli go tu Feakowie i pozostawili śpiącego na ziemi. Ulisses nie poznaje swojej ojczyzny i przeklina Feaków, sądząc, że go oszukali. Zjawia się bogini Minerwa (Atena) pod postacią pastuszka. Wyjaśnia Ulissesowi, że jest na Itace. Ostrożny Ulisses nie zdradza, kim jest, podając się za mieszkańca Krety.

Ulisse
Dormo ancora o son desto?
Che contrade rimiro?
Qual aria vi respiro?
E che terren calpesto?
Chi fece in me, chi fece
il sempre dolce e lusinghevol sonno
ministro de' tormenti,
chi cangiò il mio riposo in ria sventura?
Qual deità de' dormienti ha cura?
O sonno, o mortal sonno!
Fratello della morte altri ti chiama.
Solingo trasportato,
deluso ed ingannato,
ti conosco ben io, padre d'errori.
Pur degli errori miei son io la colpa.
O dèi sempre sdegnati,
numi non mai placati,
contro Ulisse che dorme anco severi,
vostri divini imperi
contro l'uman voler sien fermi e forti,
ma non tolgano, ahimè, la pace ai morti.
Feaci ingannatori,
voi pur mi prometteste
di ricondurmi salvo
in Itaca mia patria
con le ricchezze mie, co' miei tesori.
Feaci mancatori,
or non so com'ingrati mi lasciaste
in questa riva aperta,
su spiaggia erma e deserta,
misero, abbandonato;
e vi porta fastosi
e per l'aure e per l'onde
così enorme peccato!
Se puniti non son sì gravi errori,
lascia, Giove, deh, lascia
de' fulmini la cura,
ché la legge del caso è più sicura.
Sia delle vostre vele,
falsissimi feaci,
sempre Borea inimico,
e sian qual piuma al vento
o scoglio in mare
le vostre infide navi:
leggere agli aquiloni, all'aure gravi.


Minerva
Cara e lieta gioventù
che disprezza empio desir,
non dà a lei noia o martir
ciò che viene e ciò che fu.


Ulisse
(Sempre l'uman bisogno
il ciel soccorre.
Quel giovinetto tenero negli anni,
mal pratico d'inganni,
forse che 'l mio pensier farà contento:
ché non ha frode in seno
chi non ha pelo al mento.)


Minerva
Giovinezza è un bel tesor
che fa ricco in gioia un sen.
Per lei zoppo il tempo vien,
per lei vola alato Amor.


Ulisse
Vezzoso pastorello,
deh sovvieni un perduto
di consiglio e d'aiuto, e dimmi pria
di questa spiaggia e questo porto il nome.


Minerva
Itaca è questa in sen di questo mare,
porto famoso e spiaggia
felice avventurata.
Ma tu come venisti e dove vai?


Ulisse
Io greco sono ed or di Creta io vengo
ma dal cruccioso mar dal vento infido
fummo a forza cacciati in questo lido.


Minerva
Ben lungamente addormentato fosti
ch'ancor ombra racconti e sogni narri.

Ulisses
Sen to jeszcze, czy jawa?
Jaką krainę widzę?
Jakim powietrzem oddycham?
Po jakiej ziemi stąpam?
Kto sprawił,
że słodki i łagodny sen,
stał się przyczyną moich cierpień?
Kto zmienił odpoczynek w nieszczęście?
Które bóstwo śpiących to sprawiło?
O śnie, o śmiertelny śnie!
Zwą cię bratem śmierci.
Samotny, opuszczony,
rozczarowany i oszukany,
znam cię dobrze, ojcze błędów.
Gdyż sam ponoszę winę za swoje błędy.
O, bogowie wiecznie zagniewani,
bogowie nieubłagani,
srodzy nawet wobec śpiącego Ulissesa,
wasze boskie rządy
przeciw ludzkiej woli niech będą surowe,
ale nie naruszajcie spokoju umarłych.
Fałszywi Feakowie,
przecież mi obiecaliście,
że zabierzecie mnie
do mojej ojczyzny Itaki
razem z moimi bogactwami i skarbami.
Feakowie zdradliwi,
dlaczego, niewdzięcznicy, porzuciliście mnie
na tym pustym wybrzeżu,
na plaży dzikiej i bezludnej,
nieszczęśliwego, opuszczonego?
I żeglujecie szczęśliwi
niesieni przez wiatr i fale,
obarczeni tak wielkim grzechem!
Jeśli nie ma kary na tak ciężkie winy,
zrezygnuj Jowiszu
z pieczy nad piorunami,
bo ślepy los będzie sprawiedliwszy.
Niech waszym żaglom,
fałszywi Feakowie,
Boreasz będzie wrogiem,
niech jak piórko na wietrze
lub kamień w morzu
będą wasze zdradliwe statki.
lekkie w sztormie i ciężkie przy pogodzie.


Minerwa
Szczęśliwa i wesoła młodość,
która odrzuca złe pokusy,
nie przysporzy jej mąk ani cierpień
to, co będzie ani to, co było.


Ulisses
(Niebiosa zawsze ratują
człowieka w potrzebie.
Ten młodziutki chłopiec,
niewprawiony w kłamstwie,
może zaspokoi moją ciekawość.
Bo nie ma fałszu w sercu ten,
kto nie ma włosów na brodzie.)


Minerwa
Młodość to piękny skarb,
która napełnia duszę radością.
Dla niej czas jest chromy,
dla niej Kupid jest uskrzydlony.


Ulisses
Śliczny pastuszku,
poratuj zagubionego
radą i pomocą, powiedz mi najpierw
nazwę tego wybrzeża i tego portu.


Minerwa
To Itaka, leżący na morskim łonie
słynny port i wybrzeże
cieszące się szczęściem.
Ale jak tu trafiłeś i dokąd zmierzasz?


Ulisses
Jestem Grekiem i przybywam z Krety,
ale przez okrutne morze i zdradliwe wiatry
zostałem siłą przygnany na ten brzeg.


Minerwa
Zaiste, długo spałeś,
bo wciąż mówisz o cieniach i snach.

 

„Dormo ancora, o son desto?” oraz duet „Cara e lieta gioventu” z opery „Powrót Ulissesa do ojczyzny” („ll Ritorno d'Ulisse in Patria”, 1641) Claudia Monteverdiego śpiewa Werner Hollweg jako Ulisses i Helrun Gardow jako Minerwa

 

„Koronacja Poppei” to opera ciekawa między innymi dlatego, że dwoje głównych bohaterów – Neron i Popea to właściwie czarne charaktery, co wie zresztą każdy czytelnik „Quo vadis”. Libretto opowiada dzieje ich miłości i koronowania Poppei na cesarzową Rzymu. Kochankowie po drodze w ten czy inny sposób pozbywają się każdego, kto stoi im na drodze do szczęścia. Łatwo jednak o tym zapomnieć, słuchając przepięknego duetu miłosnego kończącego operę.

Barok to okres świetności kastratów. Ze względu na skalę i potęgę głosu powierzano im najważniejsze role w wielu operach. Partia Nerona została napisana dla kastrata sopranisty. W dzisiejszych czasach bywała dostosowywana do głosu tenorowego, wykonywana przez kobiety albo przez kontratenorów. Kontratenorzy bywają myleni z kastratami, ale są to mężczyźni, którzy przeszli mutację, a wysokie rejestry osiągają dzięki specjalnej technice śpiewu. Kim jest kontratenor dość przystępnie wyjaśnia wikipedia. Jednym z najsłynniejszych kontratenorów naszych czasów jest Francuz Philippe Jaroussky. Niestety poniższy klip pochodzi z przedstawienia, w którym autor kostiumów i charakteryzator najwyraźniej zmówili się przeciwko niemu...

Poppea e Nerone
Pur ti miro, pur ti godo,
pur ti stringo, pur t'annodo,
più non peno, più non moro,
o mia vita, o mi tesoro.


Poppea
Io son tua...


Nerone
Tuo son io…


Poppea e Nerone
Speme mia, dillo, dì,
tu sei pur, l'idol mio,
sì, mio ben,
sì, mio cor, mia vita, sì.

Poppea i Neron
Kiedy na ciebie patrzę, kiedy cię obejmuję
kiedy cię pragnę, kiedy się z tobą wiążę,
już nie cierpię, już się nie smucę
O moje życie, o mój skarbie.


Poppea
Jestem twoja…


Neron
Jestem twój…


Poppea i Neron
Moja nadziejo, powiedz,
że ty też, kochanie,
tak, najdroższy/ najdroższa,
tak, moje serce, moje życie, tak.

 

Danielle De Niese jako Poppea i Philippe Jaroussky jako Neron wykonują duet "Pur ti miro, Pur ti godo" z opery „Koronacja Poppei” („L’incoronazione di Poppea”, 1642) Claudia Moteverdiego

 

Opera narodziła się we Włoszech, ale rozprzestrzeniła się na inne kraje Europy. Pionierem francuskiej opery był Włoch urodzony jako Giovanni Battista Lulli, ale znany pod francuską wersją nazwiska - Jean-Baptiste de Lully, nadworny kompozytor króla Ludwika XIV. Oto fragment filmu „Król tańczy” (reż. Gerard Corbiau), którego bohaterem jest Lully. Zaletą filmu są dekoracje i kostiumy oraz piękna muzyka, ale trudno się w nim doszukiwać wierności historii. Oto scena, w której swobodnie połączono prologi do trzech oper Lully’ego – „Isis”, „Armide” i „Amadis”. Zwracam też uwagę na współczesny sposób dyrygowania. Lully, jak to było w zwyczaju w tamtych czasach, wybijał rytm laską na podłodze, co zresztą okazało się dla niego fatalne. Podczas jednego z koncertów uderzył się laską w palec u nogi. Wdała się gangrena, która spowodowała śmierć kompozytora.

 

La renommée (Isis)
C'est luy dont les Dieux ont fait choix
Pour combler le bonheur de l'Empire François,
En vain pour le troubler,
tout s'unit, tout conspire,
C'est en vain que l'Envie a ligué tant de roys.
Du plus grand des héros la valeur triomphante.


La Gloire(Armide)
Que l'éclat de son nom s'étende
au bout du monde,
Réunissons nos voix.
Que chacun nous réponde.


La Gloire, la Sagesse, & les Choeurs
Chantons la douceur de ses loix,
Chantons ses glorieux Exploits.


Urgande et Alquif (Amadis)
Votre soin n'est plus nécessaire,
Vous pouvez désormais partir en liberté.
Que le ciel annonce à la Terre
La fin de cet enchantement,
Brillants éclairs, bruyant tonnerre,
Marquez avec éclat ce bienheureux moment.


Chœur
Que le ciel…

Sława(Isis)
Oto ten, którego wybrali bogowie,
by napełnić szczęściem francuskie imperium.
Na próżno usiłują mu przeszkodzić,
wszyscy się zbierają i spiskują,
na próżno zazdrość jednoczy wielu królów.
Triumfuje cnota największych bohaterów.


Chwała(Armide)
Głośmy chwałę jego imienia,
która sięga krańców ziemi,
złączmy nasze głosy.
Niech każdy nam odpowie.


Chwała, Mądrość i Chór
Śpiewajmy o słodyczy jego praw,
śpiewajmy o jego chwalebnych czynach.


Urgande i Alquif(Amadis)
Wasza opieka nie jest już potrzebna,
możecie już odejść wolno.
Niebo obwieszcza Ziemi
koniec tego oczarowania.
Jasne błyskawice, głośny grzmot
uświetniają tę szczęśliwą chwilę.


Chór
Niebo…

 Céline Scheen wykonuje fragmenty prologów oper "Isis" (1677), "Armide" (1686) i "Amadis" (1684) Jeana Baptiste Lully'ego

 

 

Pierwszą wybitną operą angielską jest „Dydona i Eneasz” Henry’ego Purcella. Najsłynniejszym jej fragmentem jest lament opuszczonej przez Eneasza Dydony. Wykonanie Janet Baker, legendy angielskich scen operowych pochodzi z 1966 roku, czyli z czasów, kiedy nie były jeszcze popularne wykonania na instrumentach historycznych, w stylu zbliżonym do oryginału. Mimo to Janet Baker wydobyła to, co w tej muzyce najważniejsze – rozpacz opuszczonej kobiety.

Thy hand, Belinda;
darkness shades me:
On thy bosom let me rest:
More I would,
but Death invades me:
Death is now a welcome guest.


When I am laid in earth,
May my wrongs create
no trouble in thy breast;
Remember me!
But ah! forget my fate.

Podaj mi rękę, Belindo.
Otacza mnie mrok.
Pozwól mi spocząć na twoim łonie.
Chciałabym powiedzieć więcej,
ale śmierć bierze mnie we władanie.
Przyjmę ją z otwartymi ramionami.


Kiedy złożą mnie w ziemi,
niech moje przewiny
nie kłopoczą twego serca.
Pamiętaj o mnie!
Ale zapomnij o moim losie!

Janet Baker wykonuje lament Dydony "When I am laid in earth" z opery "Dydona i Eneasz" ("Dido and Aeneas", nie później niż 1688) Henry'ego Purcella.

 

 

Późny barok i największy mistrz muzyki operowej tego czasu – genialny Jerzy Fryderyk Haendel. Był Niemcem, ale większość życia spędził w Anglii i tam najpełniej rozkwitł jego talent. Oto fragment jego pierwszej napisanej dla scen angielskich opery – „Rinalda”, słynna aria „Lascia ch’io pianga”, w wykonaniu Cecilii Bartoli.

Almirena, ukochana rycerza Rinalda, została porwana przez czarownicę Armidę. Teraz, uwięziona w czarodziejskich ogrodach i narażona na niechciane zaloty Arganta, króla Saracenów, opłakuje swój los.

Lascia ch'io pianga
mia cruda sorte,
e che sospiri la libertà.
Il duolo infranga queste ritorte
de' miei martiri sol per pietà.
Pozwólcie mi opłakiwać
mój okrutny los
i wzdychać za wolnością.
Niech smutek zerwie łańcuchy
moich cierpień, litości!

 

Cecilia Bartoli wykonuje arię „Lascia ch’io pianga” z opery "Rinaldo" (1711) Jerzego Fryderyka Haendla

 

Za największe arcydzieło operowe Haendla uchodzi, zdaniem wielu, „Juliusz Cezar w Egipcie”. Jest to rzeczywiście przepiękna opera z bardzo dobrym, dramatycznym librettem Nicoli Francesco Hayma. Opowiada ona, znany współczesnym widzom chociażby z filmu „Kleopatra” czy serialu „Rzym”, epizod z historii starożytnej, kiedy Juliusz Cezar, ścigając pokonanego w bitwie pod Farsalos Pompejusza, dotarł do Egiptu, gdzie poparł Kleopatrę walczącą o tron ze swoim bratem Ptolemeuszem.

Oto scena, kiedy Cezar, po wylądowaniu w Egipcie i spotkaniu Kornelii i Sekstusa, żony i syna Pompejusza, którym okazał łaskę, otrzymuje w darze od sług króla Ptolemeusza głowę zabitego wroga. Tak bestialskie potraktowanie Rzymianina wzbudza w nim gniew. Warto zwrócić uwagę na charakterystyczne dla późnobarokowego stylu rozbudowanie kilku linijek tekstu w kunsztowną arię, która trwa dłużej niż poprzedzający ją, a znacznie dłuższy na papierze, dialog w postaci recytatywu. Mezzosopranowa aria, napisana dla kastrata, jest tu wykonywana przez kontratenora, ale już na przykład partię Sekstusa, zgodnie z intencją kompozytora, wykonuje kobiecy sopran.

Przedstawienie, mimo, że uwspółcześnione, jest moim zdaniem bardzo ciekawe i udane. Umieszczenie akcji w magazynie muzeum, gdzie duchy dawnych bohaterów odgrywają na nowo dramat sprzed tysięcy lat, ma dla mnie sens. Czyż nie po to są muzea, żeby przywracać do życia to, co w innym wypadku popadło by w zapomnienie?

Achilla
La reggia Tolomeo
t'offre in albergo,
eccelso eroe,
per tuo riposo, e in dono
quanto può donare un tributario trono.


Cesare
Ciò che di Tolomeo
offre l'alma regal, Cesare aggrada.


Achilla
Acciò l'Italia ad adorarti impari,
in pegno d'amistade e di sua fede
questa del gran Pompeo superba testa
di base al regal trono offre al tuo piede.


Cesare
Giulio, che miri?


Sesto
Oh dio, che veggio?


Cornelia
Ahi lassa!
Consorte! Mio tesoro!


Curio
Grand'ardir!


Cornelia
Tolomeo,
barbaro traditor!
Io manco, io moro...


Cesare
Curio, su, porgi aita a Cornelia,
che langue!


Curio
Che scorgo? Oh stelle!
il mio bel sole esangue!


Achilla
(Questa Cornelia?
Oh, che beltà! che volto!)


Sesto
Padre, Pompeo!
mia genitrice! Oh dio!


Cesare
Per dar urna sublime
al suo cenere illustre,
serbato sia il nobil teschio.


Achilla
Oh dèi!


Cesare
E tu involati, parti! Al tuo signore
di che l'opre de' regi,
sian di ben o di mal, son sempre esempio.


SESTO
Che non è re, chi è re fellon, chi è un empio.


ACHILLA
Cesare, frena l'ire...


Cesare
Vanne! Verrò alla reggia,
pria ch'oggi il sole a tramontar si veggia.


Empio, dirò, tu sei,
togliti a gli occhi miei,
sei tutto crudeltà.
Non è da re quel cuor,
che donasi al rigor,
che in sen non ha pietà.

Achillas
Ptolemeusz oddaje ci
do dyspozycji swój pałac,
wielki bohaterze,
byś mógł wypocząć,
i ofiaruje ci wszystko, jako twój wasal.


Cezar
Co ofiaruje królewskie serce
Ptolemeusza, Cezar przyjmuje.


Achillas
Żeby wywołać podziw w Italii,
w dowód przyjaźni i wierności,
wspaniałą głowę wielkiego Pompejusza
składamy u stóp twojego tronu.


Cezar
Juliuszu, cóż widzisz?


Sekstus
O Boże, co widzę?


Kornelia
Niestety!
Mężu! Ukochany!


Curio
Co za zuchwałość!


Kornelia
Ptolemeuszu,
okrutny zdrajco!
Ginę, umieram…


Cezar
Curio, pomóż Kornelii,
która mdleje!


Curio
Co widzę? O nieba!
Moje słońce bez zmysłów!


Achillas
(To jest Kornelia?
Jaka piękność! Cóż za lico!)


Sekstus
Ojcze, Pompejuszu!
Moja matko! O Boże!


Cezar
W najpiękniejszej urnie
złóżcie jego godne prochy,
zachowajcie jego szlachetną czaszkę.


Achillas
O bogowie!


Cezar
A ty odejdź! Powiedz swemu panu,
że czyny królów,
dobre i złe, zawsze brane są za przykład.


Sekstus
Nie jest królem łajdak i złoczyńca.


Achillas
Cezarze, powściągnij gniew…


Cezar
Idź! Przybędę do pałacu
zanim zajdzie słońce.


Mówię, że jesteś nikczemnikiem,
zejdź mi z oczu,
jesteś wcieleniem okrucieństwa.
Nie ma królewskiego serca ten,
kto postępuje okrutnie,
kto nie zna litości.

Lawrence Zazzo jako Giulio Cesare oraz Varduhi Abrahamyan jako Cornelia, Isabel Leonard jako Sesto, Nathan Berg jako Achilla, Aimery Lefevre jako Curio w recytatywie i arii "Empio, dirò, tu sei" z opery "Juliusz Cezar w Egipcie" ("Giulio Cesare in Egitto", 1724) Jerzego Fryderyka Haendla

 

Ewa Podleś powinna być traktowana jak narodowy skarb. Ta wielka śpiewaczka, obdarzona bardzo rzadkim, fenomenalnie mocnym i pięknym kontraltem, jest niestety lepiej znana za granicą niż w kraju. Słyszałam ją raz w „Tankredzie” Rossiniego w Teatrze Wielkim i było to jedno z najwspanialszych przeżyć operowych w moim życiu, mimo, że sama inscenizacja była marna. Głos Ewy Podleś to prawdziwa siła natury. Nagrania nie są w stanie oddać jego mocy i bogactwa, ale i tak warto ich posłuchać, chociażby po to, żeby docenić jej technikę, skalę głosu i znakomitą interpretację. Oto jej wykonanie arii udręczonej wdowy Kornelii z „Juliusza Cezara”.

Cessa omai di sospirare,
non è sempre irato il cielo
contro i miseri; suol fare,
benché tardi, le vendette.
Il nocchier, s'irato è il mare,
mai non perde la speranza,
onde avvien che la costanza
la salute a lui promette.
Porzuć już westchnienia,
nie trwa wiecznie niełaska niebios
wobec nieszczęśliwych; nadchodzi,
choć spóźniony, czas zemsty.
Sternik, choć wzburzone jest morze,
nigdy nie traci nadziei,
fale się uspokoją,
a on ocaleje.

 

Ewa Podleś śpiewa arię "Cessa omai di sospirare" z tej samej opery

 

Na koniec jeszcze jedna aria w wykonaniu Ewy Podleś. Wracamy do ojczyzny opery - Włoch. Wielki mistrz baroku – Antonio Vivaldi i fragment jego „Rolanda szalonego” według poematu Ariosta. Rycerz Roland kocha księżniczkę Andżelikę, ale lęka się, że ona woli jego rywala - Medora.

Nel profondo
cieco mondo
si precipiti la sorte
già spietata a questo cor.
Vincerà l’amor più forte
con l’aita del valor.
W głębinach
tego mrocznego świata,
na spotkanie bezlitosnego
przeznaczenia bieży moje serce.
Zwycięży najsilniejsza miłość
wspomagana męstwem.

 

Ewa Podleś wykonuje arię Rolanda z opery "Roland szalony" ("Orlando furioso", 1727) Antonio Vivaldiego

 

Tym razem przerwa między notkami wynosiła dwa tygodnie. Mam nadzieję, że następna ukaże się za tydzień :)

LAS SMOLEŃSKI "...nasi przeciwnicy życzą nam bolesnych dla społeczeństwa reform, które zmniejszą poparcie dla PO i rządu. Rząd w tę pułapkę nie wpada..." Sławomir Nitras, europoseł PO "Władza siedzi w bagnie po szyję i własnym butem w łeb się wali, żeby prędzej utonąć" Jacek Kuroń, 1981 "Jest wielką niegodziwością ze strony Kaczyńskiego, że zawłaszczył sobie uniwersalne wartości takie jak patriotyzm, uczciwość czy poszanowanie prawa. Chyba nie ma w Polsce innego polityka, który miałby czelność wpisać w sztandary swojej partii ideały wspólne dla ogółu obywateli i uzurpować sobie prawo do bycia ich rzecznikiem." bloger MGM "Kto by pomyślał, że pod niewinnie wyglądającymi, z pozoru nawet dobrotliwymi buziami, kryją się najwięksi hamulcowi postępu i jątrzyciele, którzy nie mogą się pogodzić z faktem, że większość Narodu nie podziela ich fobii i paranoi." bloger Tabul o "obciachowcach"

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Kultura